‘t Gelag's multi-instrumentalist Hans Lamain bouwde z'n eigen draailier en maakt tegenwoordig in zijn studiootje samen met twee oude muziekmaten de prachtigste nummers, met een vrijere kijk op traditionele muziek. Ze hopen er dit jaar nog een album mee uit te brengen. Nikolaj Marks, je kent hem wel van de balmuziek van Travak, bouwt nyckelharpa's en heeft onlangs de babyharpa uitgevonden.
Surmeuse, Woodhouse & Dehand heet het trio waarmee Hans Lamain een cd aan het voorbereiden is. De groepsnaam staat voor Willem Vermaase (zang, viool, bouzouki, elektrische gitaar, mandoline, dulcimer en harmonium), Frank Holthuizen (mandoline, akoestische gitaar en elektrische gitaar) en Hans Lamain (bastuba, euphonium, draailier, basgitaar, fluiten, rietpijp, kromhoorn, strijkpsalter).
Ze komen geregeld bij elkaar bij Hans in Venlo. Ze wonen niet echt bij elkaar in de buurt, Willem woont in Leiden, Frank in Sittard. Willem speelde eerder in Ramschackle Stringband, Cast Iron Billy, Mijn Maats & Ik en 't Gelag. Frank in Plonk en 't Gelag. En Hans in Cast Iron Billy, Mijn Maats & Ik, 't Gelag en Lou & de Klokken (natuurlijk uit Limburg mie landj...).
De impact van de folkrevivalwas destijds in Limburg niet gigantisch. Lamain: "Er was in Limburg, zo'n 30 jaar geleden, wel een folkcircuitje, maar klein. In Heerlen had je folkclub de Nor, waar ik hele mooie concerten heb gezien van onder andere Melusine. Ook hier in Venlo hebben we met een groepje enthousiastelingen verschillende concerten georganiseerd, zoals van Battlefieldband en Lilienthal. Ik heb erg mijn best gedaan om groepen hier te krijgen, waar ik nogal dol op was. Bij Lilienthal zaten zo'n 15 personen in de schouwburg, bij de Battlefield was het uitverkocht. Dat verliep allemaal niet zoals men het graag wilde, dus dat hield na een jaartje ook alweer op."
CD
Het is nog afwachten wanneer hun cd uitkomt. Maar Lamain wil al graag wat laten horen en stuurt een demo. Het schijfje bevat naast één uitstekend zangnummer ‘Arme Klantenlied' vijf dansbare instrumentaaltjes (o.a. musette en scottish). Van de tiroler sound in het nummer ‘Veur Erna' zakt bij menig lederhose-loze folkliefhebber de broek af, maar de rest is o.k.
In hun instrumentaaltjes geven ze graag een onverwachte wending aan een aanvankelijk middeleeuws sfeertje. Zoals een plotse blikke bekkenslag in het traditionele ‘Juffrouw Koopers Genoegen'. Of een verrassend - maar precies op z'n plek - opduikende bas in de traditional ‘Eksters en de kraaien', die een grappig hoppende bijna folkrocky sound schept bij oeroude instrumenten als psalter en draailier. Overigens wordt de rol van de bas in andere nummers kleurrijker ingevuld op bastuba of euphonium.
Dat donkere geblaas vind ik wel passen bij een groep uit een provincie met zo'n bijzonder hafa-traditie. Erin houden dus, mail ik aan Lamain, die zich vervolgens haast te zeggen dat zij geen typische Limburgse folk maken: ‘Ik denk wel dat er Limbo-folk bestaat, Get Paraat, Parelmoer, maar ik denk dat wij daar niet echt inpassen. Mijn harmonie/fanfare achtergrond is inderdaad wel te horen. Ik kom uit een arbeidersmillieu, mocht niet op muziekles, wel naar de fanfare want dat kostte niks."
Hij stuurt per e-mail nóg een paar nummers die al op de plank klaar liggen. Er zit nóg zo'n intrigerend zangnummer bij. Jongens, wat goed! Vergeleken bij de instrumentalen klinkt het artistieker. De zang van beeldend kunstenaar Willem klinkt heerlijk melancholisch.
Het ‘Arme klantenlied' heeft iets te vertellen. Het opent bij sterk snarenwerk met: ‘Wij zwerverlingen zonder land, wij zijn maar arme klanten. Wie meer geld hebben dan verstand, die mogen lanterfanten'. En het nummer ‘Ontdekkers' verhaalt poëtisch over zeevaarders die nooit terugkeerden. Bij sprankelende bouzouki en warm geblaas gaat het van ‘Ze zijn in de ochtend aan boord gegaan, de mist was nog dicht maar met zilverig licht brak de nieuwe dag weer aan'. Om af te sluiten met: ‘de zee heeft hun sporen sinds eeuwen verloren, een rottende stijger houdt wacht...' Ergens halverwege - na de zin ‘tegen de boeg werden golven geplet' - doorklieft plots een scherpe elektrische gitaar de rustige sound. Prachtig.
Lamain vertelt dat die elektrische gitaar nog niet zolang geleden is toegevoegd aan het nummer dat in '88 al was opgenomen. Zo werken ze. Optreden vinden ze niet zo belangrijk, zeggen ze. De vijftig zijn ze al lang gepasseerd. Ze halen nu hun kick uit het vastleggen, componeren en bewerken. Als ze maar aan kunnen pielen in hun studiootje op zolder. Alsmaar bijschaven.
Momenteel registreren ze op 8 sporen. Dat worden er over een tijdje 24. Lamain: "Het is fijn niet meer naar studio's te hoeven. Je kan altijd nog wat toevoegen of weghalen. De professionele studio's hebben muren vol met limmitters, dbx, compressors en weet ik wat niet allemaal. En er is voor betaald, dus moet die hele kerstboom ook aan. Ik vind dat je kan volstaan met goeie microfoons, een beschaafde galm en een meersporenmachine. Over het geluid van de bastuba ben ik nu ook méér tevreden. En... een biertje en een borreltje op zijn tijd."
Mijn Maats & Ik
Via Fairport, Steeleye Span (eind jaren zestig) en later Dubliners en Fungus rolde Lamain in de folk. Met Cast Iron Billy gaf hij in '78 een ep-tje uit. Kort daarna nam hij met zijn Nederlandstalig bandje Mijn Maats & Ik een plaat op in de Farmsound studio bij Job Zomer. Lamain: ‘Job wilde de opnames een tijd laten liggen in verband met financiën. We leerden toen de jongens van Palace Flophouse kennen, die weer in contact stonden met Wobbe van Seyen van Universe Productions. Die heeft ons album anderhalf in ‘81 uitgebracht."
Folk raakte echter uit. Dat betekende aanzienlijk minder optredens, dus het einde van de Maats. Met Willem Vermaasse ging-ie door onder de naam 't Gelag. Hij speelde inmiddels draailier en bouwde dat instrument zelf. Frank Holthuizen (gitaar, mandoline) en Herman Verheyen (doedelzak, accordeon en fluit) kwamen bij 't Gelag. In ‘88 namen ze voor een cd een aantal nummers op. Maar ze waren het zo oneens met elkaar, dat ze de groep ontbonden.
Lamain: "Ik ben toen toch doorgegaan met muziekmaten van me: Wil van Gorkum (gitaar, trekzak) en Nikolaj Marks (draailier, doedelzak). In ‘91 namen we de cd D(r)eun op. Die werd een klein succesje en we kwamen bij het Klokhuis en diverse binnen en buitenlandse radiozenders. Ook heb ik een stuk muziek mogen maken voor de Brits/Belgische film Anchores, waar ik ook een piepklein rolletje in heb als muzikant, die een middeleeuwse markt op moest vrolijken, terwijl Jan de Cleir een tand getrokken werd...
Na enkele jaren ook gespeeld te hebben op thema-feesten, vreetpartijen, Efteling en zo, hield Lamain het voor gezien. Om steeds weer Het kleine cafeetje, De Troubadouren dat soort liedjes te spelen, daar had-ie echt geen zin meer in. Af en toe trok-ie nog 's met Parelmoer op als die een muzikant te kort kwamen. Hij kwam terecht in een folkrockgroep met de prachtige naam Lou & de Klokke. Pieter Simons, de accordeonist van Parelmoer deed daar ook aan mee. Ze namen het nummer Bring de koots teruuk op.
Een paar jaar geleden besloten Hans en zijn vrienden Willem en Frank de draad weer op te pakken. Als hun studiootje straks 24 sporen telt willen ze ook andere groepen gaan opnemen. Hans: "Dat lijkt me geweldig. Wat betreft het uitbrengen van onze eigen cd heb ik een paar ijzers in het vuur, maar misschien doen we het toch in eigen beheer."
Op die eigen cd doen natuurlijk ook een paar oude muziekvrienden mee. Zo zijn er al wat hand en spandiensten verleend door accordeonist Herman Verhijen, die ook al eens meespeelde op de cd van 't Gelag. Accordeonist Maarten Sijbers, die ook wel eens bij Travak aanschuift, is ook in beeld. Van hem spelen ze de Bruiloftsschottische.
Nikolaj Marks
Net als Lamain komt multi-instrumentalist en instrumentenbouwer Nikolaj Marks uit Venlo. Hij bespeelt draailier, nyckelharpa, doedelzak en hakkebord. Samen met Wil van Gorkum (trekzak, gitaar, zang) vormde hij balgroep Travak, nadat ze enkele jaren in 't Gelag speelden.
Eigenlijk is Marks nog maar pas uit de luiers vergeleken met de rest. Als ik naar zijn leeftijd informeer reageert hij: "Bedankt dat je mij eraan herinnert dat ik een ouwe zak aan het worden ben! :-) Ik ben 42 en Wil is 52 jaar. Toen wij zo'n 15 jaar geleden begonnen was ik nog helemaal een broekie in Folkland. Ik had wel eens wat met Hans Lamain en anderen gedaan, maar dat mag geen naam hebben. Wil heeft in diverse dansorkesten en Bluegrassbandjes gitaar gespeeld."
Marks zweert bij de schoonheid van traditionele muziek. Hij zei eens tegen me: "de echte traditionele balmuziek is springlevend. Steeds meer folkbands snoepen uit andere culturen en muziekrichtingen om hun muziek interessanter te maken, maar ik ben er heilig van overtuigd dat de echte kracht van de bourdonmuziek in de traditie van de muziek ligt. Voor veel mensen is traditionele muziek een flauwe hap, maar als je naar vooroorlogse opnamen luistert dan knalt het uit je koffergrammophoon. Er zijn nummers van 100 jaar oud waarmee je je nu nog met goed fatsoen bij het North Sea Jazz Festival kunt vertonen..."
Travak speelt al jaren met succes ten bal. Zie hier op YouTube Travak (in een iets uitgebreidere bezetting) in een kunstzinnig filmpje gemaakt door Bernard Martens. Als duo vormt Travak al jaren het huisorkest van van Folkbal Eindhoven. Ook zetten ze geregeld de toon op folkbals in Duitsland. Ze behoren onderhand ook tot het vaste meubilair van het festival Folkwoods. Vorig jaar Regelde Travak het complete bal-gedeelte én stond Marks er op de instrumentenmarkt. Hij is fanatiek bouwer van muziekinstrumenten. Vanaf ‘87 draailier, nu nyckelharpa.
Nikolaj: "Wat we dit jaar met Folkwoods gaan doen weten we zelf nog niet zo goed. Het is dat we ‘iets' anders willen gaan doen. Om niet steeds in herhaling te vallen. Na enkele jaren op Folkwoods gejengeld te hebben kent de goegemeente ons zo langzaamaan wel, denk ik ... Ik ga in elk geval mijn uitvinding, de Babyharpa, presenteren!!!"
Hoezo, babyharpa? Is het een mooie baby? Nikolaj: "En of het een mooie baby is geworden! Ik heb een klein model nyckelharpa ontworpen. In eerste instantie deed ik dat voor de fragiele vrouwen onder ons voor wie de gewone nyckelhalharpa vaak veel te groot is. Maar dat gekke ding blijkt nu hij klaar is ook nog eens ongekende muzikale mogelijkheden te hebben. Dat je nu met een nyckelharpa lekker de hoogte in kunt was een gemis dat nu voor eens en altijd weg is! De klank is heel vol en helder. Vanwege de dunne snaartjes en het zeer compacte klaviertje kun je er ook veel snellere en subtiele dingen op doen. Omdat het nog steeds een experimenteel instrument is neem ik nog geen opdrachten aan, maar in de eerste 2 weken na z'n geboorte had ik er al drie van kunnen slijten .. voorziet dus echt in een behoeft! Victorie verdorie! Ik moet er nog mooie kiekjes van maken, maar hier heb je alvast een 'preview'.
Henk
PS:
1) Hans Lamain zegt dat de cd van 't Gelag eerdaags opnieuw wordt uitgebracht. Hij is bij hem te bestellen via
2) Wil je meer lezen over de nyckelharpa-bouw van Nikolaj Marks, kijk dan hier op Folkforum. Over een tune-boek dat hij uitbracht gaat dit artikel.
2) Graag had ik hier wat nummers hier laten horen van zowel Lamains groep als van Travak, maar de webmaster is niet blij met dit soort loodzware files. Neemt teveel bytes in beslag. Hij heeft liever dat ik link naar bestaande muziekfiles op sites van de groepen of hun Myspace-plek. Als ik dit aan Lamain en Marks voorleg mailt Lamain: "nee zoiets hebben we nog niet. Misschien wel een goed idee om eens zo'n site te maken." En Nikolaj Marks: "Muziek op onze site zetten vind ik een goed idee. Waarom het daar nog nooit van is gekomen weet ik zelf eigenlijk niet. Daar moeten we eens aan gaan werken!"
Hou hun (toekomstige) plekjes op het web dus in de smiezen. Travak vind je al onder www.travak.nl en Marks nyckelharpa site vind je onder www.nyckelharpa.nl.