-door Mirjam Adriaans, foto's Ronald Rietman-
Buiten schijnt de zon en wordt het de eerste warme dag van het jaar, binnen in een nagenoeg uitverkocht Zaantheater in Zaandam is het benauwd, maar zingen The Unthanks wel hun prachtige donkere liedjes over de scheepsindustrie rond Newcastle en andere vaak intrieste miserie, met magische engelenstemmen waarnaar de zaal niet anders kan dan muisstil luisteren.
Al een jaar of drie worden in en rond Zaandam folkconcerten georganiseerd door Roots aan de Zaan. Soms staan er bekende namen uit de oude doos, zoals Fairport Convention, Tannahill Weavers of CCC Inc., maar ze hebben er ook oog voor jonger talent, waarvan er heel wat te vinden is aan de andere kant van de Noordzee. Zo waren onder meer Lucy Ward, Gilmore & Roberts en O'Hooley & Tidow er al te gast en gistermiddag dus The Unthanks, de groep rond de zusjes Rachel en Becky Unthank, die meer dan de moeite waard is om een stukje voor te reizen, er waren zelfs bezoekers uit Engeland gekomen.
Het is al acht jaar geleden dat ik ze zag, toen nog onder de naam Rachel Unthank & The Winterset, de voorloper van The Unthanks. Toen maakten de dames al diepe indruk met intrieste liedjes en prachtige samenzang, samen met violiste en zangeres Niopha Keegan die vanmiddag ook nog hypnotiserende klanken tovert uit een Indiaas harmonium.
Maar ze beginnen a capella als duo, Rachel is de setlist vergeten, dus gaat ze die nog even halen en mag Becky het optreden inleiden en vertellen dat zij het verlegen zusje was, maar dat ze als kind al samen zongen. En dan wordt met de eerste regel, When I was young I lived in a hall... meteen duidelijk dat dit een optreden gaat worden om in te lijsten. Stemmen die niet alleen mooi bij elkaar kleuren, maar in elkaar lijken te smelten waar nodig om dan ook weer natuurlijk uit elkaar te vloeien als dat past. Er is geen vaste rol voor een van beide dames, soms zingt Rachel solo, dan Becky, hoog, laag, ze kunnen het allebei. Hier en daar vult Niopha Keegan mooi aan, onder meer in het fijne folknummer Magpie van het vorig jaar verschenen album Mount The Air, dat genomineerd is voor een BBC Radio 2 Folk Award. Hier zorgt pianist Adrian McNally voor bezwerende klanken op harmonium. Met snarenman Chris Price (gitaar, mandoline, ukulele) maakt hij het vijftal compleet.
De twee mannen spelen een belangrijke rol in Mount The Air, dat van een orkestrale suite op de gelijknamige cd wordt teruggebracht tot een heerlijk sobere uitvoering. Aan het einde van de eerste set komt de actualiteit even hard binnen met een intens ontroerend Hymn For Syria (We Should Take Them All). Het is een stuk uit een project met het Philharmonic Orchestra in Liverpool dat ze net afgerond hebben. Met de wanhoop die daarin doorklinkt en de flink aanzwellende instrumentatie nog in de oren begint de pauze, koud klinken de woorden nog na:
Children put to sail
From land far worse than sea
If the boat goes down
We will only drown
Maar dan is het nog niet gedaan, in de tweede set komen nog een paar projecten van de dames aan bod. De zusjes komen uit Northumberland, een streek waar de scheepsbouw een belangrijke rol speelt in de geschiedenis, dus veel van de traditionele liedjes uit dat gebied hebben dat onderwerp als thema. Een aantal van die liedjes zijn op het album Shipyard Songs (Diversions Vol. 3) terechtgekomen. Shipbuilding bijvoorbeeld, een nummer van Elvis Costello, waaraan McNally naast piano ook zijn stem toevoegt.
Even is er een vrolijke noot omdat Rachel zich vergist in de naam van de schrijver van Testimony Of Patience Kershaw, het droevige verhaal van een 17-jarig meisje uit Halifax in Yorkshire dat in 1842 in de mijn werkte. McNally verbetert vriendelijk doch beslist, nee, het was niet de beroemde Britse komiek Frank Skinner maar Frank Higgins die dit neerpende. De luchtigheid is welkom, tussen alle zwartgalligheid door in de liedjes waarmee The Unthanks toch telkens weer tot op het bot weten te raken. Ondertussen hoorden we nog niets over de Eerste Wereldoorlog, die deze jaren uitgebreid herdacht wordt in Engeland. Daar komt verandering in met Socks, een gedicht van Jessie Pope uit het programma A Time And Place. Daarvoor werkten ze samen met Sam Lee om liedjes gebaseerd op poëzie uit of over die tijd te brengen. Donker pianospel ondersteunt nu de helderwarme stemmen die de zorgen uitdragen van een breiende moeder of misschien wel oma van iemand die naar het front is vertrokken.
Om niet al te somber te eindigen wordt afgesloten met twee luchtiger stukken. Cannily, Cannily (dat The Unthanks opnamen voor Joy Of Living: A Tribute to Ewan MacColl) is eigenlijk een wiegeliedje, maar zo laat McNally weten, “we managed to make it sound bleak”. Canny Hobbie Elliott krijgt een fijne folky uitstraling met sprankelende zang, subtiele piano, heldere viool, een ritmische ukulele en niet te vergeten een aanstekelijk klompendans-intermezzo. De tijd is voorbijgevlogen, en volkomen terecht volgt een staande ovatie en een toegift. Bijkomen kan op een terrasje of bij het Indisch buffet dat een paar straten verderop is georganiseerd.
Dit was helaas het enige optreden van The Unthanks in Nederland. De groep wil graag vaker op het Europese vasteland spelen en dat gaat in elk geval in de zomer gebeuren, op 9 juli komen ze op volle tienkoppige sterkte spelen op de folkdag van het Brusselse festival Brosella, dat dan zijn 40ste editie gaat beleven. Later volgen nog festivals in Tsjechië en Portugal.
Meer info over The Unthanks: http://www.the-unthanks.com.
Bij Roots aan de Zaan in Zaandam staan nog de volgende optredens op het programma (tussen haakjes de locatie):
Zaterdag 16 april West My Friend (De Kleine Waarheid)
Vrijdag 20 mei O’Hooley & Tidow, support Fred Piek (De Kleine Waarheid)
Zondag 5 juni The Friel Sisters (De Kleine Waarheid)
Zaterdag 24 september Fotheringay (Fluxus/De Verkadezaal)
Zondag 9 oktober Vicki Swan & Jonny Dyer (De Kleine Waarheid)
Zaterdag 29 oktober Maggie Reilly (Zaantheater)
Zondag 6 november The Jigantics (De Kleine Waarheid)
Donderdag 1 december Magna Carta (Fluxus/De Verkadezaal)
Zaterdag 10 december Ernst Jansz & Band (De Kleine Waarheid)
Vrijdag 13 januari 2017 Altan (Zaantheater)
Meer info vind je op http://rootsaandezaan.nl.