De Nederlandse zangeres Niki Jacobs zingt in het Jiddisch en bracht onlangs het prachtige album The Ballad of Mauthausen uit. Marjoleine de Vos had een gesprek met Jacobs in NRC, waarin ze vertelt: „Er is op zoveel plekken een Jiddische revival. Die is eigenlijk begonnen in de jaren tachtig en die is nog steeds gaande, vooral in Amerika. Daar wordt ook nieuwe Jiddische muziek geschreven, er wordt Jiddisch theater gemaakt, zelfs op Broadway. Maar nu ja, het is een niche, dat is evident."
Op The Ballad of Mauthausen speelt Niki Jacobs met haar band de gehele Mauthausen cyclus van Mikis Theodorakis, gezongen in het Jiddisch (de taal van de Europese Joden). Aangevuld met prachtige traditionele Jiddische liederen, vertalingen en originele liedjes van Joodse singer-songwriters.
De cd is een drieluik. Het eerste deel van de voorstelling speelt zich af in Europa en vertelt het verhaal van drie miljoen Joden die tussen 1890 en 1914 vanuit Europa naar de VS emigreren, versus de Joden die blijven. In het tweede deel worden de slachtoffers van de holocaust geëerd en de volledige Mauthausen Trilogy gespeeld. In het derde deel keren de muzikanten terug naar 1890 en volgen de Joden die voet aan de grond krijgen in de Verenigde Staten en een zeer grote invloed hebben gehad op de muziekontwikkeling in de VS.
Niki Jacobs - The Ballad Of Mauthausen
De Mauthausen cyclus is niet onbekend in Nederland: nadat deze in 1966 werd uitgebracht door de Griekse componist Theodorakis zong Liesbeth List al in 1967 de liederen in het Nederlands, in een bewerking van Lennaert Nijgh. Maar een Jiddische versie was er tot op heden nog niet, tot The Ballad Of Mauthausen van Niki Jacobs. Wellicht heeft dat te maken met het feit dat de oorspronkelijke schrijver van de gedichten, Iakovos Kambanellis, niet Joods was maar een Griekse partizaan, bovendien is het Jiddisch zo goed als verdwenen, al zijn er wel degelijk personen die de taal in leven willen houden. In het interview in NRC zegt Jacobs:
..."Toen ik begon met Jiddische liedjes te zingen, ik was 14, begon dat denk ik wel vanuit een soort op-de-barricaden-gevoel, ik wilde die taal redden omdat die min of meer verdwenen was. Nu zie ik het veel meer als een continuüm in plaats van als iets dat gered moet worden."...
Nog enkele citaten:
...Het was haar vader, vertelt ze, die een enorme platencollectie had, die haar toen ze een jaar of 12, 13 was de Mauthausen-cyclus liet horen, in de originele versie.
„In mijn herinnering was dat in de periode van 4 en 5 mei, dat was bij ons altijd een zware periode. Hij zei toen op een keer, ook omdat ik interesse had in muziek: ik heb iets heel moois, en toen legde hij uit wat het was en waar het over ging, en toen gingen we luisteren. Ik vond het onwaarschijnlijk mooi. En sindsdien, bijna dertig jaar lang, vond ik het ‘Hooglied’ altijd het mooiste, dat raakt direct.”...
..."Nu vind ik ‘Wenn die milchomme iz farbai’, ‘Als de oorlog voorbij is’, het mooiste lied. In mijn uitvoering is dat een duet tussen Emile Visser op de cello en mij. Er wordt in gezegd dat we de liefde zullen laten schijnen ‘op alle plekken waar de dood is’, en zo de schaduw daarvan zullen verdrijven. Wat ik er zo ongelooflijk mooi aan vind, is de kracht in die teksten om uiteindelijk toch te kiezen voor de liefde en voor het licht. Daar ben ik nu op uitgekomen.”
In het lied [...] wordt [...] gevraagd om „mij” niet te vergeten als de oorlog voorbij is. Dan zullen ze elkaar openlijk liefhebben, op straat maar ook in de steengroeve van Mauthausen, ook in de gaskamers. Er zijn niet veel liedjes waar het woord ‘gaskamers’ in voorkomt. Nijgh liet het weg. Jacobs zingt het...
Het gebruik van het Jiddisch vindt Jacobs in dit geval niet echt een obstakel, omdat het origineel in het Grieks is en dat verstaat ook niemand, verder vertelt ze:
...Ik vind de vertaling van Willy Brill, een van de laatste native speakers van het Jiddisch in Nederland, echt fantastisch...
...Laat ik vooropstellen dat ik het een wonderschone taal vind, een enorm prachtige en poëtische taal. [...] En het komt ook doordat mijn vader die ongelooflijk grote platenkast had met zoveel volksmuziek erin, ook platen met Hebreeuwse volksliedjes. Ik was een jaar of 14 denk ik toen ik gitaar ging spelen en ging zingen en merkte dat ik dat kon, dat ik iets had. Ik begon toen in het Hebreeuws, omdat ik dat gewoon heel mooi vond.”...
Ze is zelf Joods, maar spreekt geen Hebreeuws, wel werd er in haar familie ooit Jiddisch gesproken. Om dat goed te leren ging ze naar New York, daar bestond een theateropleiding Jiddish Theatre, met Zalmen Mlotek, een grote naam op dat gebied. En met alle kennis die ze heeft opgedaan wil ze:
..."[...] laten zien: er zit ook een toekomst aan vast. Dat is zo anders in Amerika, ik vond dat echt een verademing, ik had me nog nooit zó gerealiseerd dat hier dat Joodse leven echt helemaal is weggevaagd. En hoe het er dus uit had kunnen zien als dat niet gebeurd was. Dat heeft me veranderd. Ik hoop echt dat die pijn vervangen kan worden door leven."...
Het album The Ballad Of Mauthausen is te beluisteren via streamingdiensten, een fysiek exemplaar en meer info over de zangeres vind je op de website van Niki Jacobs: https://www.nikijacobs.nl/.