De c d's van trio Hardenger, Over Stok og Steen en Sturla | Andreas
3 Fraaie nieuwe Noorse
CD's op het 2L-label
Het Noorse label 2L verrastte ons met 3 nieuwe produkties. Een aantal dingen hebben deze produkties gemeen. Het zijn allereerst (in de breedste zin van het woord) historische produkties. De CD van trio HARDANGER bevat voornamelijk geïnterpreteerd werk van een legendarisch componist en hardanger-speler Halldor Meland. OVER STOK OG STEEN is gespecialiseerd in traditionele muziek uit het gebied Hedemarken. Het duo STURLA | ANDREAS tot slot bestrijkt zo'n 150 jaar (van 1850-1900) traditionele Noorse muziek.
Nog meer overeenkomsten: perfecte geluidstechniek en de CD's zitten verpakt in bijzondere mooie en informatieve hoesjes.
Trio Hardanger
De Hardanger mag je gerust het nationale instrument van Noorwegen noemen. Soms 10, soms 8 snarig. Zijn naam heeft het waarschijnlijk te danken aan de plek waar het instrument voor het eerst opdook: de Hardanger fjord. Het kenmerkende polyfone geluid van de Hardanger wordt veroorzaakt door de mee-resonerende bassnaren die de melodische lijnen voorzien van een "drone".
De CD van het trio Hardanger is titelloos, maar het binnenhoesje maakt melding van "in the spirit of Halldor". En dan gaat het over Halldor Meland (1884-1972). Violist, componist en inspirator van grote violisten. Knut Hamre is een van de bekendere namen uit het trio Hardanger, die zich met de muziek van Meland bezig hield en les kreeg van oudere violisten die Meland als hun leermester hadden.
Halldor Meland leefde in een tijd dat de vioolmuziek evolueerde van eenvoudige "gebruiksmuziek" naar muziek voor concertzalen. Zo komponeerde hij nieuwe muziek maar ook herschreef hij korte traditionele tunes naar meer uitgebreide concert-stukken. "In the spirit of..." betekent dat de oorspronkelijke muziek niet klakkeloos wordt nagespeeld (het vroegst opgenomen werk van Meland door de Noorse radio dateert van 1912) maar dat een eigen interpretatie aan de verschillende stukken worden gegeven. Bijvoorbeeld via improvisatie (als de drie muzikanten als trio spelen). Ondenkbaar in de tijd van Meland.
Muziek voor Hardingfele is vooral dansmuziek. Op deze CD een groot aantal "springars". Maar er bestaat ook een meer lyrische, romantische muziek die voor deze viool is geschreven. De zgn. "lydarstykke". Een voorbeeld van zo"n lydarstykke is het nummer "lengt".
De muziek van Meland vraagt nogal wat technische bagage van de muzikanten. Het trio Hardanger (Knut Hamre, Åse Teigland, Frank Rolland) beschikt over die technische bagage. Maar ook over verbeelding om iets met die "oude" muziek te doen. Dat vergt wel enige inspanning van de luisteraar. 68 minuten Hardanger-muziek zal voor velen te lang zijn. Ogenschijnlijk zit er niet veel variatie in deze CD. Dat was ook mijn eerste (voorbarige) oordeel. Nu ik de CD een tijdje in huis heb ben ik alsnog in de ban geraakt van de hypnotiserende klanken van dit bijzondere instrument.
Klein minpuntje: het hoesje maakt melding van trio HARDANGER. Van de 21 stukken op deze CD worden er slechts vier als trio uitgevoerd. De overige 17 stukken zijn solo-stukken van een van de drie muzikanten. Een belangrijk (muziek)dokument.
Over Stok og Steen
Van een heel andere orde is de CD "Til Almuen" van het gezelschap Over Stok og Steen. De titel betekent vrij vertaald: voor Jan en Alleman of voor Alles en Iedereen. Over Stok og Steen maakt traditionele muziek uit het gebied Hedemarken, een plattelandsgebied in Zuid-Oost Noorwegen. Dat platteland was in de 19e eeuw allerminst klasseloos. Je had "Storgardsmusikk" en "Drengestuemusikk" om het onderscheid tussen (rijke) grote boeren en arme boeren,dagloners/knechten te benadrukken.
Over Stok og Steen ("over Berg en Dal") ontleent haar naam aan een Oostenrijkse(!) Gallop (een dans in polka-ritme): Über Stock und Stein. Deze dans is uiteindelijk in Hedemarken terecht gekomen en staat ook op deze CD. Je waant je eerder in een berghut dan op het Noorse platteland als je dit nummer hoort.
Er zijn nog meer Oostenrijkse invloeden hoorbaar op deze CD. De nummers Reinlender en Damerne Gaar lijken zo uit het oevre van Johan Strauss te komen. Oluf Melvold (1843-1897), componist van Damerne Gaar, droeg ook niet voor niets de bijnaam:"de Strauss van Østerdalen"
De CD bevat ook wat meer onbekende dansen als 2 Menuetten van een zeer muzikale boerenzoon uit Romedal: Johannes Stenberg (1776-1801) en een Noorse Fandango. Heeft niks te maken met de gelijknamige Spaanse dans. Een on-Noors hoog staccato aanvangstempo gevolgd door een prachtig slepend middenstuk waarna een ritmisch gevarieerd deel de fandango besluit.
Hedemarken kent ook een vocale traditie. Gastvocaliste Hege Nyland vertolkt hier 3 prachtige oude ballades met als thema: de liefde (onbeantwoordde liefde, bedrog en een liefdesverklaring). In Nu vil reise langt erfra wordt Nyland begeleidt door o.a. piano, accordeon en dobro(!). Dezelfde niet voor de hand liggende combi- natie van instrumenten vinden we in het laatse nummer van de Cd "Springdans fra Hedemarken".
Nog zo"n uitschieter: "Brudemarsj" (bruidsmars), een mooi gedragen, bijna klassiek nummer van de hand van Andreas Moestue (1855-1939). Een boer die er om bekend stond nooit voor publiek te spelen m.u.v. het jaarlijks Nieuwjaarsconcert in de kerk van Tangen. Slechts 1 maal lukte het de Noorse radio hem voor de microfoon te krijgen. Daarvoor werd een studiootje bij hem thuis ingericht. Helaas bestonden er in die tijd geen recorders, zodat zijn muziek niet bewaard is gebleven.
Bijzonder aardige CD.
De vijf leden van Over Stok og Steen krijgen assistentie van 3 gastmuzikanten. Hier en daar klinkt de muziek ietwat belegen (polonaise, polka, vals) en ook de "Strauss"-uitstapjes zijn aan mij niet besteed. Wel de schitterende Menuetten, Brudemarsj, Fandango, Masurka, Springdans en de 3 ballades. Ongelooflijk dat deze muziek door niet professionele musici gecomponeerd is.
Sturla | Andreas
Sturla | Andreas (respectievelijk viool/gitaar,bouzouki) doen mij in hun opvatting van traditionele muziek denken aan Martin Hayes/Dennis Cahill. Natuurlijk stammen ze uit een heel andere kultuur maar beide duo's huldigen dezelfde muzikale opvatting. Proberen te ontdekken wat een tune van een muzikant vraagt. Traditionele muziek heeft zoveel zeggingskracht dat er geen ingewikkelde nieuwe arrangementen nodig zijn. De kunst is om deze muziek zodanig te doorgronden dat men tot de kern, het wezen van het muziekstuk doordringt. Hayes/Cahill spreken in dit verband over "The Lonesome Touch", Sturla | Andreas over "Slåttens Kjerne" (de kern van de tune). Die opvatting vraagt een grote artistieke integriteit en muzikale kennis, waarin de muzikant altijd ondergeschikt zal zijn aan de vereisten die de muziek stelt.
Het resultaat op hun CD "Glimmer": geen overbodige franje of nutteloze versieringen. Er wordt meer weggelaten dan toegevoegd en zo wordt gezocht naar de essentie van een muziekstuk.
Sturla | Andreas overtuigen mij zeer met hun aanpak. Wonderschone combinaties van instrumentalen zoals "Triangel", waarin een bruiloftsmars op meesterlijke wijze gecombineerd wordt met een "Springleik". Hetzelfde gebeurt in "Ane", dat opent met puik gitaarwerk van Andreas Aase (in het wat trage "Tovassvalsen"), waarna het stuk evolueert naar het zeer gevarieerde "Storpolsdansen". Twee totaal verschillende muziekstukken die op volkomen natuurlijke wijze met elkaar verbonden worden. Groot vakmanschap!
Heel bijzonder is de manier waarop ze een heuse "reel" (St. Anne's) in twee traditioneel Noorse stukken vlechten (Ril). Nooit te oud om te leren dacht ik toen ik las dat er aanwijzigingen bestaan dat de "reel", eigenlijk alleen bekend uit de Keltische traditie, een geschiedenis in Noorwegen heeft. Sommige bronnen claimen zelfs dat de Vikingen deze "reel" exporteerden naar de gebieden die zij veroverden. Wat daarvan waar is weet ik niet. Wel, dat er een opmerkelijke gelijkenis is tussen de "reel" en de (iets tragere) Noorse "reinlender".
De mooiste instrumentaal uit de Noorse traditionele muziek is voor mij de "Brudemarsj" (bruiloftsmars). Wie zich daarbij vrolijke dansmuziek (passend bij de gelegenheid) voorstelt zit op een verkeerd spoor. Gedragen, haast plechtige muziekstukken, die eerder aan een begrafenis dan een bruiloft doen denken. Op deze CD een aantal fraaie bruiloftsmarsen (soms in combinatie). "Polska 56401" is opgedragen aan Paul Wilson. Een van de vele mensen die in Minnesota (V.S.) de Scandinavische kultuur levend houdt. En daar ook in slaagt, getuige het grote "Nordic Roots" - festival dat jaarlijks in Minneapolis plaats vindt.
Ik ben zeer onder de indruk van deze CD.Een van de betere uit Scandinavië dit jaar.
Deze drie CD's worden naar mijn weten in Nederland niet gedistribueerd. De liefhebber kan ze wel bestellen via www.2L.MusicOnline.no
Paul - Waardering:
trio HARDANGER - 7 (
Over Stok og Steen - 7½
Sturla | Andreas - 8½
Info over trio Hardanger op:
http://www.2l.no/artists/2L12artist.htm
Info over Skog og Steen op:
http://www.2l.no/artists/2L15artist.htm
Info over Sturla | Andreas:
http://www.2l.no/artists/2L17artist.htm