The Alan Lomax Collection - The Spanish Recordings: Mallorca: the Balearic Islands - Rounder CD 11661-1769-2
Het is vrij bekend dat Alan Lomax veldopnamen maakte in Amerika. Hij reisde echter ook heel wat af daarbuiten. Van zijn expeditie op het grootste eiland van de Spaanse Balearen, Mallorca, is een cd gemaakt, die al vorig jaar verscheen bij Rounder. Op deze plaat staat een verzameling van maar liefst 46 liedjes, voor het merendeel in een variant van het Catalaans, een van de vier officiële talen die in Spanje gesproken worden. Als er iets duidelijk wordt uit deze historische klanken, is het wel dat Spanje muzikaal veel meer te bieden heeft dan alleen flamenco.
De tocht van Alan Lomax door Spanje duurde een half jaar, en vond plaats in 1952 en '53, in de hoogtijdagen van het dictatoriale Franco-regime. Het was eigenlijk niet de bedoeling van Lomax om door Spanje te gaan trekken. Door een voormalige nazi, die aan het hoofd stond van het onderzoek naar volksmuziek, werd hem duidelijk gemaakt dat hij nooit de hulp zou krijgen van een lokale etnomusicoloog, dus besloot hij zelf op pad te gaan, ondanks zijn gebrek aan kennis van de Spaanse cultuur. Vanwege het repressieve regime werd niet altijd vrijuit gezongen door de zangers, bovendien werd de folkloristische muziek door de falangisten aangepast (met name in de teksten) naar eigen inzicht, zoals dat ook in nazi-Duitsland gebeurde met traditionele liederen. Catalaans bezigen in het openbaar was destijds bij wet verboden en Lomax werd vaak gehinderd in zijn werk door de politie. Toch heeft hij een waardevolle verzameling kunnen vastleggen voor het nageslacht, met liedjes, dansen en instrumentalen uit de traditie van de Balearen. Dit is een belangrijk document geworden in de Spaanse muziekgeschiedenis, omdat er eenvoudigweg niet veel andere geluidsdragers bestaan die muziek uit die tijd bevatten. Hij bezocht diverse regio's, en behalve deze cd van Mallorca zijn inmiddels ook Galicië, Aragón & Valencia, Extremadura, Ibiza & Formentera en Baskenland verschenen in de Spanish Recordings van Rounder. Overigens is het de bedoeling dat er uiteindelijk zo'n 150 cd's uitkomen in de Alan Lomax Collection, zodat er een heel overzicht ontstaat van zijn wereldwijde opnamen, zie: www.rounder.com/series/lomax_alan/.
De cd wordt vergezeld door een boekje met uitgebreide informatie over o.a. de geschiedenis van Mallorca, de politieke context van de opnamen en uitleg over de 'inheemse' instrumenten (xeremies, flabiol, colla en ximbomba, respectievelijk doedelzak, soort fluit met trommel, een ensemble dat deze twee instrumenten combineert en een rommelpot-achtig instrument), de dansen (bolero, mateixa en copeo) en de liedjes. Alle teksten worden vermeld, inclusief een Engelse vertaling en uitleg. Bovendien zijn er enkele zwart-witfoto's bijgezet, van Lomax zelf en van enkele mensen die voor hem speelden en zongen.
Wat tegenwoordig vooral met Spanje geassocieerd wordt is de flamenco, die uit de Roma-cultuur van het zuidelijke deel van het land afkomstig is, en dat is juist niet te horen op deze plaat. We krijgen een overzicht van de traditionele muziek van Mallorca, zoals die in de jaren '50 van de vorige eeuw nog bestond, dus zijn er religieuze liedjes, werkliedjes, feestliedjes en dansen, enzovoorts. Het mooie is dat een heleboel van deze stukken nog niet eerder werden uitgebracht. Alan Lomax maakte zijn opnamen o.a. op het folkloristische festival dat plaatsvond in Palma de Mallorca, en daar heeft hij bijvoorbeeld Jota De Mercadel (een danslied) opgenomen, het enige stuk op de cd dat afkomstig is uit Menorca, het kleine Baleareneiland. Een dans komt uit Catalonië: Sardana El Bosquerol (een dans), het eerste muziekstuk dat hij tijdens zijn Spaanse reis opnam. In deze liedjes zijn diverse invloeden te horen uit de smeltkroes van culturen (christelijk, moslim/Arabisch, joods) die Spanje altijd is geweest, zo is Ses Al-lotes No Em Volem (de meisjes houden niet van mij)behoorlijk Grieks van klank. De kwaliteit van het geluid is vrij goed, zeker als je bedenkt dat Lomax in primitieve omstandigheden moest werken. Wie geïnteresseerd is in Spaanse traditionele muziek doet er goed aan eens naar The Spanish Recordings te luisteren, alleen al voor de veelzijdigheid van stijlen die dit land herbergt.