-door Mirjam Adriaans, foto’s Ronald Rietman-
Iedereen weet van de ingrijpende watersnood, dat er zuinige mensen wonen, dat er in de zomer toeristen naartoe trekken om te genieten van zon, zee en strand. Maar is dat de Zeeuwse cultuur, en eb en vloed, is dat typisch voor Zeeland? “Ik weet niet wat Zeeuws is” vertelt broeder Dieleman bij de presentatie van zijn boek en cd Uut De Bron in Nijmegen. Toch probeert hij juist dat te vangen, door te improviseren met een collage van beeld en geluid.

Zo’n drie kwartier lang probeert broeder Dieleman weer te geven wat voor hem Zeeland is, samen met Eduard Walhout, die speelt met bewegende beelden op een scherm, bomen, wuivend tarwe (of een andere graansoort, daar wil ik vanaf wezen), oude beelden uit een dorp, maar ook windmolens en fabrieken waarvoor het boerenlandschap stilletjes heeft plaatsgemaakt in de afgelopen jaren. Onder die beelden horen we soundscapes, die Dieleman deels terplekke maakt, een ouderwetse cassetterecorder is een van zijn hulpmiddelen.

broeder Dieleman met banjo
broeder Dieleman met banjo

Zijn banjo (vaak bespeeld met strijkstok) of zijn stem worden gemengd met opnamen van pratende Zeeuwen, een toeterende boot of ruisende klanken. En tussen dit alles klinken de liedjes van de cd die bij het boek hoort, Omer, over een Zeeuws-Vlaamse beeldhouwer, dichter, priester en mysticus die dit jaar 90 werd en zijn roeping vond in een koolzaadveld. Gezien de tekst kan dit ook als titellied beschouwd worden. Nehalennia gaat vergezeld van de weerkaatsing van een stervorm in het water op het scherm, en dan is er ook nog Water, dat het licht vermenigvuldigt.

broeder Dieleman en Eduard Walhout bij Nehalennia
broeder Dieleman en Eduard Walhout bij Nehalennia

Als hij zijn banjo terzijde legt gebruikt Dieleman enkel zijn stem of ratel en koebellen om zijn muzikale verhaal kracht bij te zetten. Indringend hoogtepunt van de presentatie is Lovenpolder Boerengat, genoemd naar het buurtschap waar zijn overgrootvader woonde. Het moest plaatsmaken voor een fabriek van Dow Chemical, Dieleman vond op Youtube een filmpje over die sloop. Een aanhoudende dreun benadrukt de helse beelden van de vlammen die zowel in de tekst voorkomen als op het scherm verschijnen, waardoor het lied zo’n tien minuten lang hypnotiseert.

Als afsluiting is er een intense uitvoering van Genade Genoeg, van zijn vorige cd Gloria. Het aanwezige publiek luistert muisstil, Dielemans zang klinkt krachtig en vol overtuiging in de zo rond de duizend jaar oude Sint Nicolaaskapel in Nijmegen. Het blijkt een uitstekende lokatie als achtergrond voor deze liederen.

broeder Dieleman - Uut De Bron
broeder Dieleman - Uut De Bron (boek + cd) - Literair Productiehuis Wintertuin / Snowstar Records

Het boek wordt in een gelimiteerde en genummerde oplage van 500 stuks uitgebracht. De voorkant lijkt eenvoudig wit, maar blijkt een reliëf te bevatten met een hart, een boom, een kruis, een spade en een hooivork. Symbolen die passen bij het Zeeland van broeder Dieleman, het land, het geloof en de cultuur waar hij mee opgroeide en die diep in hem geworteld zitten. In het boek vinden we de teksten van zijn voorgaande albums, Alles Is IJdelheid en Gloria, uiteraard ook het nieuwe werk van Uut De Bron, plus nog enkele andere liedjes die hij voor diverse projecten schreef. Daartussendoor vinden we niet de bewegende beelden van de presentatie, maar sfeervolle en karakteristieke zwart-wit foto's die broeder Dieleman zelf maakte. De cd is, net als de presentatie, een aaneenschakeling van soundscapes, geluiden, dialogen waarin de liederen zijn ingebed. De meeste teksten zijn van Dieleman zelf, maar het Meilied blijkt hij te hebben gehoord in een opname uit 1967, uit Sas van Gent.

Frank Tazelaar met het boek Uut De Bron
Frank Tazelaar met het boek Uut De Bron. Op de achtergrond Eduard Walhout.

Voor de presentatie van dit werk vertelt Frank Tazelaar, directeur van Literair Productiehuis Wintertuin, dat dit het mooiste boek is dat ze ooit hebben uitgegeven. De recensies tot nu toe zijn lovend, het woord magistraal is al gevallen. Die woorden zijn natuurlijk niet zo flatteus voor degenen van wie ook ooit een boek verscheen bij dit productiehuis, broeder Dieleman voelt zich er dan ook niet echt gemakkelijk bij, maar het is een woord van lof dat hij wel degelijk verdient. Uut De Bron is een eigenzinnig persoonlijke, maar fraaie manier om het veranderende Zeeuwse landschap te verbeelden in woord en geluid.